उत्पत्ति र नामाकरण
खाँदवारी मुलत: दुई शव्द “खुँडावारी” र “खाँडपोखरी” शव्दवाट अफभ्रंश हुँदै हुँदै कालन्तरमा खाँदवारी भएको हो भन्ने अनुश्रुति छ (श्रोतः संखुवासभा जिल्ला पार्श्वचित्र, २०७२) । हालको खाँदवारीको पोखरी भनिने खुल्ला स्थानमा एउटा ठूलो पोखरी थियो । पोखरीको वीचमा एउटा थुम्को रहेको र सोही थुम्कोमा सिमलको ठूलो रुख थियो । त्यति वेला गोर्खाली सैनिकहरु भोटतर्फ सयर गरी फर्कदा सोही पोखरीको थुम्कोमा पूजाआजा गर्ने, बढाइ गर्ने र रगत लागेको हातहतियारहरु तरवार, खुँडा आदि धोइपखाली गर्ने गर्दथे । यसरी रगत लागेका खुँडाहरु पखाल्ने स्थानको रुपमा चिनिदै विस्तारै यस स्थानलाई खुँडावारी भन्ने गरियो र कालान्तरमा खुँडावारी शव्द अपथ्रंश हुँदै खाँदवारी हुन गएको हो भन्ने अनुश्रृति छ । सो ठूलो पोखरी आजभन्दा करीव २०-२५ वर्ष अघि सम्म थियो ।
यसैगरी पौराणिक किंवदन्ती अनुसार हालको खाँदबारी बजारमा पहिले एक ठूलो पोखरी थियो (हाल जनसंख्याको विस्तार संगसंगै सो पोखरी पुरिएको छ) । पोखरीमा अर्ना, हाँसहरु खेल्ने, बसोबास गर्ने गर्दथे । त्यसवखतका सा-साना राज्यहरु आपसमा लडाई गर्ने गर्दथे । लडाईकै कममा आफ्ना हातहतियारहरु त्यही पोखरीमा आई धोइपखाली गर्ने गर्दथे । पोखरीलाई विस्तारै खाँड पोखरीको नाममा नामाकरण हुन थाल्यो । सोही खाँडपोखरी कालान्तरमा अपभ्रंश भई खाँदबारी रहन गएको हो भन्नेहरु पनि छन् ।
भौगोलिक अवस्थिति एवं राजनीतिक/ प्रशासनिक विभाजन :
१ भौगोलिक अवस्थिति ३
खाँदवारी नगरपालिका समुद्री सतह देखि करीव २७८ मिटर (अरुण नदी तथा सभाखोला दोभान) देखि २१७१ मिटर (छियाङकुटी डाँडा) उचाइमा अवस्थित छ । विश्व मानचित्रमा (जियोग्राफिक कोअर्डिनेट सिष्टम अनुसार) खाँदवारी
नगरपालिका २७०१६१४” देखि २७०२७’४४” उत्तरी अक्षांश र ५७०१४’२७” देखि ८७०७’२६” पूर्वी देशान्तरमा पर्दछ । नगरपालिकाको कूल क्षेत्रफल १२२.७८ वर्ग किमि छ । यस अन्तर्गत कृषिले करीव ७४.६१ वर्ग किलोमिटर (६०.१७ प्रतिशत) क्षेत्रले ओगटेको छ भने वन, जङ्गलले २७.० वर्ग किमि (२१.९९ प्रतिशत), झाडी तथा घाँसे क्षेत्रले १६.३८ किमि (१३.५ प्रतिशत), नदी तथा वगर क्षेत्रले ३.७९ किमि (३.०९ प्रतिशत) भूमि ओगटेको छ भने वस्ती भएको क्षेत्र करीव ०.७५ वर्ग किमि अर्थात कूल भूमिको ०.६१ प्रतिशत मात्रै छ भने वाझो करीव ०.०५ वर्ग किलोमिटर छ।
१ राजनीतिक तथा प्रशासनिक विभाजन :
तत्कालीन मनकामना, पाङ्मा र माल्टा गाउँ विकास समितिलाई मिलाएर वि.सं. २०५३ माघ १८ गते खाँदवारी नगरपालिका स्थापना गरिएको थियो । सो पश्चात राज्य पुर्नसंरचनाको सन्दर्भमा वि.सं. २०७३ मा पुन: साविकको सितलपाटी गाविसलाई समेत यसै पालिकामा गाभी खाँदवारी नगरपालिका स्थापना गरियो । खाँदवारी नगरपालिकामा हाल ११ वडाहरु छन् । यो पालिका संखुवासभा जिल्लाको जिल्ला सदरमुकाम पनि हो । खाँदवारी नगरपालिका जिल्लाको दक्षिण पश्चिम क्षेत्रमा
